Tekst Zainal Umarella
De Molukse gemeenschap in Nederland is divers. De grootste groep KNIL-militairen met hun gezinnen zijn afkomstig van de Lease-eilanden, Ambon, Saparua, Haruku en Seram. Er is echter ook een grote groep KNIL-militairen met gezinnen afkomstig van Tenggara, de Zuid-Oost Molukken. Om hier meer over te leren nodigde ik Lukas Eleuwarin (32) uit Zevenaar uit. Op mijn uitnodiging voor een gesprek aarzelde Lukas heel even, maar hij ging uiteindelijk toch overstag en daar was ik erg blij om. Want ik heb inmiddels het een en ander mogen leren over de Tenggara-eilanden en de Tenggara-gemeenschap in Nederland bij TIFA Magazine.
Vanaf 2022 gaan we met onze TIFA krant over op abonnees en posten we artikelen en interviews van de eerdere gratis edities online. Dit artikel is eerder gepubliceerd in TIFA krant, Editie nr. 3, November/December 2020.
Lukas, allereerst bedankt dat je jouw ervaringen wilt delen met TIFA MAGAZINE.
Lukas: “Toen je me vroeg voor het interview dacht ik; Oh jee, ga ik wel dingen vertellen, TIFA MAGAZINE. Heel Nederland gaat het lezen. Wat heb ik bereikt en wie ben ik? Ik heb nog gepraat met jongens uit de wijk (Molukse wijk Zevenaar) en ze zeiden allemaal waarom niet? Je weet wie je bent en je hebt genoeg moois te vertellen en te delen over onze cultuur. Het is juist belangrijk om kennis en ervaringen met elkaar te delen zodat men meer begrip voor elkaar krijgt.”
Dean: “Dat was ook mijn gevoel bij jou, je komt benaderbaar over en lijkt er voor open te staan om te delen met anderen en dat was ook de aanleiding om jou uit te nodigen. Laten we bij het begin beginnen.”
Wat is precies Tenggara?
“De Zuid-Oost Molukken. Van Toyando tot Kisar, Kei-eilanden, de TNS-eilanden, Aru-eilanden tot aan Tanimbar ook wel Tenggara jauh genoemd. Wanneer je over Tenggara praat is er geen verschil tussen de eilanden. Veel van de adat komt vrijwel overeen.”
Hoe groot is de Tenggara-gemeenschap in Nederland?
“Er zijn ongeveer 7 plaatsen met wijken en/of vele gezinnen afkomstig uit Tenggara. Dat zijn Nistelrode, Cuijk, Helmond, Rijssen, Zwolle, Appingedam en Zevenaar. Ik ben zelf opgegroeid in Zevenaar.”
“Ik hoef niet in verdere details te treden over de gebeurtenis, maar het heeft er uiteindelijk wel toe geleid dat de Zuid-Oost Molukkers afstand namen van de Lease-Molukkers”
Kun je iets vertellen over het ontstaan van deze wijken?
“De kwestie Vught in 1951 heeft een groot aandeel gehad in het ontstaan van deze wijken. Niet lang na de aankomst van de KNIL-militairen en hun gezinnen in Nederland vond er een tragische gebeurtenis plaats in Vught waarbij Keiezen zijn aangevallen, gewond geraakt en is er zelfs een kind overleden. Ik hoef niet in verdere details te treden over de gebeurtenis, maar het heeft er uiteindelijk wel toe geleid dat de Zuid-Oost Molukkers afstand namen van de Lease-Molukkers. Niet alle Keiezen waren erbij, maar het ging wel alle Keiezen aan. Er werd naar aanleiding van deze gebeurtenissen een kumpulan opgericht genaamd Kepetingan Rayat Pulau Pulau Tenggara. Mijn opa was secretaris. Het is een stuk bagage die de kinderen en de kleinkinderen hebben meegekregen. Een veel gezegde uitspraak is ook wel; We kunnen het wel vergeven, maar niet vergeten.”
“Je wordt ouder, groeit over dingen heen. Maar als je ouder wordt ga je je verdiepen in de geschiedenis en hoe meer ik leerde des te meer ik besefte dat we allemaal een volk zijn”
Groeide je op met enkel Tenggaranezen?
“Nee met van alles. Wij maken nooit onderscheid. We voelen ons wel apart maar we maken nooit onderscheid. Ik heb nooit echt problemen gehad met anderen, misschien vroeger toen ik wat jonger was. Je wordt ouder, groeit over dingen heen. Maar als je ouder wordt ga je je verdiepen in de geschiedenis en hoe meer ik leerde des te meer ik besefte dat we allemaal een volk zijn. Dit is opzet van de Nederlandse overheid geweest om ons tegen elkaar uit te spelen. In het KNIL was er al sprake van discriminatie jegens de Keiezen. De Lease-eilanden en dan met name Ambon was natuurlijk altijd al een belangrijke plek van de VOC geweest. Ambon is vanwege de invloeden van buiten qua ontwikkelingen en moderne vooruitgang altijd wat voor geweest op de andere eilanden.”
“Ada orang Tenggara ikut RMS ada orang Tenggara ikut RI, maar de gemeenschap is altijd hecht gebleven omdat het niet uitmaakt wat je politieke voorkeur is. En zo is het altijd geweest”
Is er anno 2020 nog steeds sprake van een hechte gemeenschap ondanks dat men in verschillende wijken woont?
“Ik heb het gevoel dat de adat bij ons nog erg sterk is en gedragen wordt. Ada orang Tenggara ikut RMS ada orang Tenggara ikut RI, maar de gemeenschap is altijd hecht gebleven omdat het niet uitmaakt wat je politieke voorkeur is. En zo is het altijd geweest. We moeten altijd waken voor de vrede. We weten een ding; katong Tenggara en dat staat voorop. Dat is misschien ook onze kracht van een kleinere gemeenschap binnen de grote Molukse gemeenschap.”
“Verschillen worden voornamelijk hier in Nederland aangeduid en veel minder op Maluku”
Zie je wel genoeg mogelijkheden en hoop voor de toekomst om ook de eenheid aan te gaan met Molukkers afkomstig van andere eilanden en religies?
“Geschiedenis maakt van je wie je bent. Zo zie ik het ook echt. De voornaamste reden dat je mij hebt gekozen om met jou in gesprek te gaan is omdat er overeenkomsten tussen ons zijn. We zijn beiden opgegroeid in verschillende wijken, zijn afkomstig uit verschillende streken van Maluku, hebben verschillende religies, ieder ons eigen pad bewandeld, eigen sejarah en andere cakalele, maar toch is er herkenning. We zien, voelen en horen het Molukse in elkaar. Verschillen worden voornamelijk hier in Nederland aangeduid en veel minder op Maluku. Onze cakalelegroep Tenggara ’93 bestaande uit 22 jongens en mannen is het mooiste voorbeeld. Vroeger waren het alleen maar jongeren afkomstig uit Tanimbar en Kei, maar nu loopt er van alles rond. De cakalelegroep is in 1993 ontstaan op de eerste Tenggara-dag in Zevenaar. Wij dragen dan ook nog steeds met trots deze naam. Eens in de zoveel tijd wordt er nog steeds een Tenggara-dag gehouden. Als wij dan met z’n allen bij elkaar zijn, voelt het ook als één familie en laten wij merken dat iedere Molukker welkom is ongeacht zijn/ haar religie of het eiland en de streek waar men vandaan komt.”
“Alle moslims en christenen leven allen in harmonie met elkaar, AIN NI AIN, ook wel ‘satu lihat satu’”
Waar komt jouw familie vandaan?
“Mijn familie komt van het eiland Kei kecil uit het dorp Dian. Kei is afgeleid van het Portugese woord kayos (stokken). Kei staat bekend om haar vele stokachtige kusten en bossen. Een ander woord voor Kei is Ewav. Ewav betekent ‘eiland van veel varkens’. Als we praten over de geschiedenis en ontstaan van de kampongs op Kei dan was onze kampong Dian een van de eerste kampongs van West-Kei. Mijn achternaam is oorspronkelijk ‘Eleuw’. De betekenis van Eleuw is ‘Orang tinggi dan pertama karnamereka duduk atas batu’. Maar omdat het twee broers zijn heet de een Eleuyaan en de ander Eleuwarin. Yaan betekent oudste en Warin betekent jongste. Mijn familie is de tuan tanah van het dorp. De islam was er reeds al. Het christendom deed pas 104 jaar geleden haar intrede in ons dorp. Dat is nog niet zo lang geleden vergeleken met de andere eilanden. Alle moslims en christenen leven allen in harmonie met elkaar, AIN NI AIN, ook wel ‘satu lihat satu’. Mijn oyang van moeders heeft gezegd; ‘Siapa masuk islam tinggal Dian Pulau, siapa yang masuk kristen tinggal Dian Darat.’ Een oudere broer bekeerde zich tot de islam en een andere broer bekeerde zich tot het christendom, maar AIN NI AIN. Dit zorgt ervoor dat wij in harmonie met elkaar leven.”
“Als je over Utara praat, dat zijn ook mijn mensen. Hetzelfde geldt voor Banda. 600 Bandanezen zijn geëmigreerd naar Kei”
Kun je wat meer over de geschiedenis van Dian vertellen?
“De oorspronkelijke naam die nog altijd gebruikt wordt tijdens adat rituelen is de naam ‘Woma Ellab Nuhu’. Dit betekent “Dari pusat luas tanah sampai di pulau2”. Dian betekent Terang. Dit heeft meerdere betekenissen. De twee bekendste zijn; Het dorp staat erom bekend dat het verlicht wordt door de sterren en een ander uitleg betreft een Bijbelse tekst Lucas 11:33. Mijn Matarumah is dan ook Rahan Telyoar en betekent ‘Huis van de morgenster’. Ik weet dat wij bloedverwanten zijn van Maluku Utara. De vier eerste mensen waren vader, moeder en twee zonen. Daarna kwamen twee broers uit Maluku Utara. Zij zijn gebleven in Dian. Een vrouw en een man, de oudere broer kwam ze terug halen. De sultan was vermoord door de Portugezen. De vrouw van de sultan wilde ze terug, maar de twee broers zeiden dat ze al door de clan zijn opgenomen. De man en de vrouw zeiden als jullie niet teruggaan dan gaan wij ook niet terug. Die twee broers hebben veel gedaan voor Dian.”
“Als je over Utara praat, dat zijn ook mijn mensen. Hetzelfde geldt voor Banda. 600 Bandanezen zijn geëmigreerd naar Kei. Alles is connected met elkaar. Twee broers uit Banda, Raja Waer en zijn broer kwamen en zeiden; ‘We zijn weggegaan uit Banda. Hebben jullie iets voor ons?’ Ze kregen de heuvel boven zodat ze de eersten waren die de vijanden konden zien aankomen. Deze heuvel of puncak heet Ohoirin. Raja Waer is op Dian gebleven en zijn broer is naar Banda Eli gegaan. Larsin en Tade zijn twee mannen en ik stam van Larsin af. Larsin is getrouwd met Ngamas, dochter van Raja Waer. Tade is met Ditel getrouwd. Ook wij zijn bekend met het pelaschap. Alleen Dian heeft geen pela’s op Kei. Wij hebben wel een pelaschap met Pulau Kur sampai Seram Timur dan Barat. De mannen van Seram mogen niet met ons trouwen andersom wel. Dit heeft met twee sejarahs te maken. Tanimbar kent ook pelaschappen. Tanimbar heeft vijf bahasas en bahasa Fordata lijkt het meest op Kei.”
“Als ik kom trek ik altijd op met de ouderen, omdat ik van hen kan leren”
Hoe weet je dit allemaal?
“Ik heb alles gevraagd in de kampong. Net als bij veel oudere Molukkers heerst er een cultuurtje van; ‘Als jullie niks vragen dan zeggen wij ook niks.’ Veel jongeren in de kampong weten weinig, omdat ze weinig vragen. Als ik kom trek ik altijd op met de ouderen, omdat ik van hen kan leren.”
“Vroeger dacht ik meer in hokjes, maar ik besefte mij daar vooral dat wij allemaal een volk zijn”
Wanneer ben je voor het eerst terug gegaan? Kun je vertellen wat je daar zoal hebt meegemaakt en geleerd?
“Ik ben in 2007 voor het eerst naar Maluku gegaan met mijn familie, mijn vader was toen al ziek. In 2011 ben ik alleen op het vliegtuig gestapt. Tot die periode sprak ik nauwelijks de taal. Ik begreep wel alles, maar sprak het zelf niet. Dat is nu wel anders. Voor mijn vaders’ overlijden in 2012 ben ik 3 maanden geweest met mijn broer. Na mijn vaders’ overlijden in 2013 ben ik sindsdien elk jaar geweest. Het mooiste wat ik heb meegemaakt in de 3 maanden dat ik er was, dat ik bij een spoedoverleg tussen de raja’s van Kei mocht zijn vanwege een burenoorlog tussen twee dorpen. Het was mooi om te zien hoe dat er aan toe ging. Wat er ook gebeurt, hoe ernstig de situatie ook was, de raja’s bleven met elkaar in gesprek gaan op een respectvolle manier. Mijn ogen zijn daar ook geopend. Vroeger dacht ik meer in hokjes, maar ik besefte mij daar vooral dat wij allemaal een volk zijn.”
“Elke beweging heeft betekenis. In onze cakalele zie je ook menari, dat is niet voor niks. We nodigen onze vrouwen om de veilige terugkeer van een oorlog te vieren”
Jij bent de kapitan van cakalelegroep Tenggara ’93. Waar komt jullie cakalele vandaan?
“De cakalele die wij uitvoeren komt echt uit mijn kampong Dian. Elke beweging heeft betekenis. In onze cakalele zie je ook menari, dat is niet voor niks. We nodigen onze vrouwen om de veilige terugkeer van een oorlog te vieren. De suling en tifa roepen een speciaal gevoel op. Een kapitan moet veel kunnen dragen en dat is niet alleen cakalele. De manier waarop je danst is ook het verhaal wat je brengt. Een kapitan kan nooit alleen staan, hij heeft altijd zijn mensen om zich heen. Ik betrek altijd iedereen erbij, je doet het met z’n allen. Het is niet voor niks dat ik daar sta. We moesten een keer op Tanimbardag optreden. Er werd gevraagd; ‘wie kan ik het woord geven?’ Ik werd aangewezen om iets te zeggen. Ik vertelde; ‘deze dans komt wel van Kei, we heten wel Tenggara, maar deze jongens hier zijn van alle eilanden. Er is geen verschil tussen ons, cakalele is een bekend fenomeen tot aan alle uithoeken van Maluku. Er is een ding wat ons verbindt en dat is die kain berang.’ Iedereen moest klappen en ik kreeg te horen dat ik mooi had gesproken, terwijl ik eigenlijk geen prater ben. Het is apart dat anderen kwaliteiten in je zien die je tot het eerste moment van daadwerkelijk doen zelf nog niet ontdekt had.”
Het is duidelijk dat je echt vanuit je hart hebt gesproken, jezelf hebt opengesteld. Wat heeft dit gesprek met jou gedaan?
“Ik besef me dat je van elkaar leert en elkaar beter begrijpt door naar elkaar te luisteren, open te staan voor de ander. Je moet iedereen in zijn waarde laten. Hoe willen wij als gemeenschap groeien? Eerst aan jezelf werken. Wil je iets van jezelf geven aan de gemeenschap dan moet je zelf eerst sterk staan, weten wie je bent. We hebben veel overeenkomsten heb ik gemerkt. Jij als kapitan van jouw cakalelegroep en ik als kapitan van mijn cakalelegroep hebben ervoor gezorgd dat in we contact met elkaar kwamen en in gesprek gingen. Je groeit op met verschillen, maar de reis zorgt ervoor dat je steeds meer overeenkomsten ziet. En wanneer je overeenkomsten ziet bij de ander, pas dan kun je bruggen bouwen.”
Foto: Ed Leatemia
De nieuwe en ‘laatste’ gratis TIFA krant is in december verspreid door heel Nederland in de Molukse wijken. Woont u niet in een Molukse wijk en wilt u het thuis opgestuurd hebben stuur ons dan een mail met uw naam en adres. Via social@tifamagazine.com Verzendkosten zijn 3,50
Tifa Magazine brengt per kwartaal een exclusieve papieren krant uit.
Exclusieve interviews en verhalen!
Na twee jaar gratis edities is het vanaf 2022 alleen nog verkrijgbaar als u abonnee bent.
Tifa is actueel, dichtbij en onafhankelijk!
Voor maar 15,- per jaar bent u al lid.U kan abonneren via social@tifamagazine.com
Stuur uw volledige naam, adresgegevens, mail en telefoonnummer naar ons toe ovv Abonnee TIFA Krant.
