Jamie Schaduw en Debby Barbé over hun ervaringen in Sorong, Banda en Ambon

Jamie Schaduw en Debby Barbé zijn een jong stel woonachtig in Rotterdam. De familie Schaduw komt oorspronkelijk uit het dorp Kariu op het eiland Haruku. Debby is van Joods-Amerikaanse en Chileense origine. De twee hebben elkaar leren kennen tijdens hun studie in Tilburg. Jamie is nu Marketing & Media Manager en Debby is marien ecoloog, afgestudeerd in Aquaculture & Marine Resource Management met als specialisme mariene ecologie.

Dit jaar zijn wij met onze TIFA krant over gegaan op abonnees en posten we artikelen en interviews van de eerdere gratis edities online. Dit artikel is eerder gepubliceerd in TIFA krant, Editie nr. 3, November/December 2020.

“Het viel me vooral op dat de Papoea’s en Molukkers elkaar goed liggen en dat vrijwel iedereen met elkaar omging”

 

Door: Zainal Umarella

De passie, liefde en betrokkenheid voor Maluku was meteen duidelijk toen Debby Jamie leerde kennen zo’n acht jaar geleden tijdens hun studietijd. En kennelijk werkte het erg aanstekelijk, want inmiddels zijn ze al meerdere keren samen geweest, spreekt Jamie de taal vloeiend en heeft Debby in 2018 een onderzoek op Banda gedaan voor haar studie. TIFA MAGAZINE besloot hen uit te nodigen en wilde graag meer horen over hun ervaringen en inzichten.

Ik vraag vrijwel direct naar Jamie’s eerste terugreis. Hoe het was om ‘thuis’ te komen? Het is een specifieke vraag die ik iedereen stel die er ooit is geweest. Iemand vragen om een onbeschrijflijk gevoel te beschrijven. Ik zie Jamie’s ogen ook glunderen en hij steekt direct van wal.

“Het zijn echt vele volkeren onder één vlag en op Lombok waren er dan ook geen herkenningspunten voor mij”

In 2007 zat ik op het MBO en ging ik met twee medestudenten voor een stage-opdracht naar Sorong. Het was eigenlijk helemaal niet de bedoeling om naar Ambon te gaan. Sorong is een havenstad op de noordwestkust van het eiland Papua-Barat. Ik was nog maar 19 jaar en wist verder vrij weinig wat mij te wachten stond. Onze eerste stop was in Lombok voor een paar weken, daar had ik eerlijk gezegd geen directe emoties bij. Het zijn echt vele volkeren onder één vlag en op Lombok waren er dan ook geen herkenningspunten voor mij. Natuurlijk waren er wel bepaalde geuren en gerechten, maar ik had nog niet dat thuisgevoel. Voor onze stageopdracht vervolgden wij ons reis naar Sorong. Daar zou een Internationaal Da Vinci College opgezet worden en wij zouden deze dan gaan promoten in de omgeving om nieuwe studenten te werven. Ik kwam er snel na ons aankomst achter dat er heel veel Molukkers uit Lease in Sorong wonen.

Bijzonder om te horen dat je daar een grote Molukse gemeenschap aantrof. Hoe zijn zij daar terecht gekomen?
Sorong had veel Molukse vluchtelingen opgevangen ten tijde van de burgeroorlog op Lease. Er waren inmiddels hele Molukse woonwijken in Sorong. De woonvoorzieningen behoorden vooral tot de buitenwijken van Sorong. Het viel me vooral op dat de Papoea’s en Molukkers elkaar goed liggen en dat vrijwel iedereen met elkaar omging. Ook raakte ik bevriend met Herlin Sapulette afkomstig uit het dorp Ullath van het eiland Saparua. Haar zingende zussen staan ook wel bekend als The Bob Sisters, die jaren geleden ook een tour hebben gedaan door Nederland onder leiding van hun vader, oom Bob. Herlin was in eerste instantie onze begeleider en werd later ook mijn guru bahasa.

Ze leerde me eerst de basis Bahasa Indonesia, maar mijn aandacht verschoof al snel naar de lokale tongval van Sorong en Ambon Lease. De taal werd een obsessie voor mij. Het is zo’n dynamisch, fascinerende taal en continu in beweging met zoveel invloeden van buitenaf. Ik heb daar veel mensen leren kennen waar we nog steeds dagelijks contact mee hebben. We hebben nog niet zo lang geleden een reünie gehad na 10 jaar en het is grappig om te zien dat iedereen veranderd is. Ik ben in de tussentijd nog drie keer terug geweest naar Sorong en de vierde keer in 2017, met de reünie, gingen we samen.

Dat moet een verrijkende periode zijn geweest. Zijn jullie uiteindelijk nog wel naar Ambon afgereisd?
Het was eigenlijk zo dat we alleen naar Sorong zouden gaan. Maar ik had zoiets van ik ben nu zo dichtbij, nu wil ik ook naar Ambon. Uiteindelijk Debby met collega’s in een warung in Banda hebben we om toestemming gevraagd en toen zei onze stagebegeleider vanuit Nederland dat hij het al geweldig vond dat we zelf het initiatief namen en zei ons dat we maar moesten gaan pionieren op Ambon. Pionieren werd uiteindelijk een paar maanden vakantie. We zijn daar opgevangen door mijn tante Paula en tante Sisca bij mijn opa thuis. Tante Paula is echt mijn moeder op Ambon. Sindsdien is het huis van Opa in de omgeving Air Salobar (Tapal Kuda) op Ambon echt mijn homebase geworden elke keer wanneer ik naar Maluku ga. Uiteindelijk hebben we wel met mijn tante wat scholen bezocht om te kijken of we mogelijk daar iets zouden kunnen betekenen. Het was interessant om te ontdekken hoe het schoolsysteem daar in elkaar stak.

“Bovendien leerde ik dat mijn Molukse kant veel meer was dan dat ik dacht of geleerd had”

Sindsdien ga je regelmatig terug?
Ja, dat klopt. Ik zat na mijn MBO opleiding tussen studie en werk in en ik wist niet zo goed wat ik wilde. Ik ben toen voor een periode van bijna een jaar naar Ambon gegaan. Soul searching denk ik achteraf. En voor en na dat jaar op en aan steeds voor een paar maanden. Ik was jong en onwetend en ik ben mezelf af en toe zeker tegengekomen. Ik werd mij daar vooral meer bewust van mijn vrijheid om keuzes te maken in tegenstelling tot mijn neven en nichten. Door deze tijd ben ik uiteindelijk verder gaan studeren op het HBO. Bovendien leerde ik dat mijn Molukse kant veel meer was dan dat ik dacht of geleerd had.

Als je er nog nooit geweest bent dan weet je eigenlijk niet goed waar je het over hebt. Het is überhaupt altijd anders dan je verwacht had en het verandert daar zo snel. Maar ook de rijkdom die we hebben aan diversiteit, cultuur, taal, mensen en politiek. Het is ontzettend omvangrijk. Ik kan er heel mijn leven mee bezig zijn om de wereld daar te snappen. Want het is niet zo simpel als hier, allemaal in hokjes op papier tussen aanhalingstekens, dit wel dit niet.

Er zijn ook zoveel ongeschreven regels. Net als in het verkeer. Ik rijd daar gewoon auto net zoals hier. In het begin denk je ze zijn helemaal gek, ze hebben geen regels hier. In werkelijkheid zit je zelf fout. Je kent de regels hier gewoon niet. Mijn vooroordeel kwam voort uit mijn Westerse denken. Ook wij worden hier opgevoed met het idee dat wij in het westen superieur zijn met een bepaalde positie in de wereld, waardoor je leert dat je vanuit deze stoel mag oordelen. Maar dat leer je hier en niet daar. Mensen leren daar nederig te zijn. In Nederland kennen we bijvoorbeeld wel etiquettes aan tafel, maar die zijn in mijn ogen soms wat tegenstrijdig in hoe mensen echt met elkaar omgaan. Ik vind dit doorgaans niet met elkaar rijmen. Sociale media bieden ook hoop en perspectief, ondanks dat er veel rommel te zien is, is er ook wel sprake van communicatie globaal tussen jongeren onderling. Dat is iets positiefs. Het opent deuren tot informatie voor iedereen, niet voor één selecte groep.

“Wat mij opviel is dat op de Molukken mensen weer heel anders waren dan op Java”

Debby, ook voor jou de vraag. Je hebt veel over de Banda-eilanden en de Banda Zee te vertellen, maar daarover later meer. Vertel, hoe was jouw eerste keer naar de Maluku?
Mijn eerste keer naar Maluku was samen met Jamie in 2014. We waren net twee jaar samen. Onze reis begon in Jakarta, bij familie van Jamie. Vanuit Jakarta hebben wij de trein genomen naar Bogor-Bandung -Jogjakarta Soerabaya. Een fantastisch mooi reis van West naar Oost Java. De pracht en praal van de natuur was overweldigend. Als een natuurmens was dat een erg mooie start van de reis. Ik moet eerlijk zeggen dat het voor mij wel een cultuurshock was. Als een westerse vrouw met al mijn reizen en familie bezoeken in het westen van de wereld, is Indonesië toch wel heel anders. Gelukkig, door de goede zorgen van Jamie’s familie, was ik al snel gewend. Na deze treinreis vervolgde wij onze reis van Bali door naar de Molukken. Wat mij opviel is dat op de Molukken mensen weer heel anders waren dan op Java. Meer open, oprechte interesse, behulpzaam en zeer gastvrij. Het ontmoeten van Jamies familie van was zeer bijzonder. Ik werd helemaal meegenomen in hun wereld en geïntroduceerd aan nieuw eten. En dan de zee… onwerkelijk mooi wat er allemaal te zien is aan leven onderwater! Wat een rijkdom!

“Op de Molukken zijn mangrove en koraalriffen ontzettend belangrijk voor bescherming en voedselvoorziening”

Waar heb je Jamie leren kennen en kun je ons iets vertellen over je opleiding?
Jamie en ik hebben elkaar leren kennen tijdens zijn studiejaren in Tilburg. Hij studeerde Marketing en Media en ik studeerde toentertijd nog in Breda op Avans Hogeschool voor mijn Bachelor. Mijn Master of Science heb ik behaald aan Wageningen University & Research. Als een marien ecoloog in opleiding leer je van alles over de grote watersystemen op aarde, van het levende tot het niet-levende. Op de Molukken zijn mangrove en koraalriffen ontzettend belangrijk voor bescherming en voedselvoorziening. Wat veel mensen niet weten is dat koraalriffen levende structuren van miljoenen kleine dieren zijn. Wanneer je in klein koraaldiertje apart bekijkt, lijkt het net op een kwal, maar dan ondersteboven. Deze kleine diertjes bouwen een skelet om zich heen en planten zichzelf voort door te klonen. Als deze kleine diertjes samen vormen de grote koraalrif structuren.

“Onderzoeken zijn belangrijk om de natuur rondom deze eilanden zo goed mogelijk te kunnen managen voor het voortbestaan van de eilandbewoners en biodiversiteit”

Een goed voorbeeld van wat mijn opleiding inhoudt is mijn stage op de Banda-eilanden, waarbij ik heb meegeholpen aan een al lopend project op de Banda-eilanden. De focus van het project waren de koraalriffen rondom de Banda-eilanden en een kleine zakpijp. Je zal je wel afvragen wat dit is? Het is een klein ongewerveld diertje dat op een tube lijkt, zichzelf vastzet op stenen en dood koraal en zeer snel voortplant. De afgelopen jaren zijn er steeds meer te zien op riffen rondom de Banda-eilanden, wat een slechte zaak is. Koralen hebben namelijk ook ruimte nodig om zichzelf voort te planten, echter wordt veel van deze ruimte nu ingenomen door de klein zakpijpen. Ik moest onderzoeken of er een bepaald patroon was in de verspreiding van deze zakpijp op de riffen en wat de oorzaak hiervan was. Een groot project, waar ik op het moment van mijn studie geen antwoord op kon geven. Dit project loopt nog steeds. Dit soort onderzoeken zijn belangrijk om de natuur rondom deze eilanden zo goed mogelijk te kunnen managen voor het voortbestaan van de eilandbewoners en biodiversiteit.

“Mangrovebossen slaan veel CO2 op, zijn de eerste defensielinie tegen stormen en gaan erosie tegen”

Dan zijn de Molukse eilanden en haar zeeën vast en zeker interessante gebieden met betrekking tot jouw specialisme?
Jazeker. Al eerder hadden we het over mangrove. Deze bomen zijn ontzettend belangrijk voor de Molukken. Een mooie ontwikkeling van de afgelopen jaren is dat er een jongerenorganisatie actief is dat zich inzet voor natuurherstel door het herplanten van mangrovebossen. We hebben het uiteraard over Moluccas Coastal Care. Ik geloof dat ze tegenwoordig een volwaardig NGO zijn. Het mooie werk dat zij verrichten is hard nodig in de strijd tegen klimaatverandering. Mangrovebossen slaan veel CO2 op, zijn de eerste defensielinie tegen stormen en gaan erosie tegen. Daarnaast zijn mangrove een belangrijk leefgebied voor jonge vissen, wat essentieel is voor een gezond rif en levensbehoefte (denk aan eten) van de eilandbewoners. Alle systemen hebben met elkaar te maken, daarvoor is balans tussen mens en natuur ontzettend belangrijk.

Wat de Molukse eilanden zo interessant en speciaal maakt is dat het in de koraaldriehoek is gelegen. In deze regio bevinden zich rond 3000 soorten vissen, en verder tal van dolfijnen en walvissoorten. Daarnaast zwemmen in deze regio zes van de zeven zeeschildpadsoorten. Als kers op de taart leeft hier ook nog eens 75% van alle koraalsoorten op aarde, dat komt neer op 605 soorten zo uit mijn hoofd.

“Om vis te vangen moeten vissers nu veel verder de zee op, waarbij een veilige terugkeer niet altijd gegarandeerd is”

De hoogste diversiteit bevindt zich in het gebied rondom de Raja Ampat-eilanden. Naast de biodiversiteit zijn er andere interessante gebieden om op te focussen zoals visserij. Mijn tijd op Banda heeft mijn ogen geopend voor de zorgelijke toestand omtrent de visserij. Om vis te vangen moeten vissers nu veel verder de zee op, waarbij een veilige terugkeer niet altijd gegarandeerd is. Wanneer het weer omslaat en je bent ver van de kust, dan ben je kansloos in je prahu. De lokale vissers worden geforceerd om verder de zee op te gaan, omdat alle grote vissen zijn verdwenen op en dichtbij het rif. Genoeg onderwerpen dus die mijn interesse wekken op professioneel, maar ook persoonlijk vlak.

Erg mooi om te horen hoe gepassioneerd je over je specialisatie praat en dat het dan ook om een gebied gaat waar niet alleen Jamie mee begaan is, maar misschien wel alle Molukkers. Kun je ons ook vertellen over je onderzoek op Banda?
Al eerder vertelde ik over wat het onderzoek op de Banda-eilanden in hield, maar hoe gaat zo’n onderzoek nou in zijn werk? Het was echt actief onderzoek doen door te duiken en foto’s te nemen van het rif. Dit moet via een bepaalde methode gebeuren, zodat er in een later stadium analyses mee kunnen worden gedaan. De methode dat wij gebruikte was met een ‘transect line’, een lange meetlint van 100 m, waarbij we elke meter met behulp van een kwadraat een foto maakte van het rif. Deze foto werden dan later geanalyseerd op de laptop. Het onderzoek op de Banda-eilanden wordt geleid door een Duitse vrouw, Mareike Huhn. Zij woont nu inmiddels 8 jaar op Banda en daarvoor 10 jaar op Seram. Zij werkt nauw samen met Universiteit Bogor en Universitas Pattimura. Haar man is een fanatieke duiker en heeft een duikschool op de Banda Neira.

Hoe is dat tot stand gekomen dat je voor de Molukse eilanden koos? Kwam dat door Jamie?
Het is wel supermooi om te zien hoe gepassioneerd je partner kan zijn als het gaat om zijn cultuur. Ten eerste spreekt hij de taal als een local, maar ook zijn passie is hier in NL onverminderd. Het houdt niet op door alleen daar naar toe te gaan. Het heeft ons naar elkaar toe getrokken vanaf het begin, omdat we beiden gepassioneerd zijn in de dingen die we doen en elkaar graag meenemen in onze eigen werelden en belevenissen. Jamie zijn onschatbare liefde voor de Molukken is ook zeker mijn hart binnengedrongen.
Ik kan wel met zekerheid zeggen dat Jamie van grote invloed is geweest in mijn beeldvorming van de Molukken. Ik had me geen betere guide kunnen wensen. Jamie kan inmiddels duiken. Wat Jamie gaaf vond voor zichzelf om te ontdekken is dat de Banda Zee een migratieroute is voor grote zeedieren zoals walvissen en haaien. Deze hebben we dus ook in overvloed gezien. Walvissen vanaf de boot en haaien tijdens het duiken, onvoorstelbaar mooi! Wat Jamie verbaasde waren de duiken in de baai van Ambon.

Jamie: “Ik was al trots op de taal, muziek en het eten, maar vervolgens ga je ook mee in iets nieuws en ontdekte ik ineens een wereld die mensen op het land niet kennen. Dankzij Debby heb ik een andere dimensie van Maluku mogen leren kennen.”

Hoe bekend is de Banda Zee wereldwijd?
De wereldwijde bekendheid weet ik niet. Als een beetje marien ecoloog bent of een fanatieke duiker op zoek naar hamerhaaien, dan zou ik verwachten dat je er zeker van hebt gehoord. Echter was het eiland niet overlopen van toeristen. De fanatieke duikers komen naar de Molukken, maar de Banda-eilanden zijn toch echt wel een stuk verder. De plek Ambon is meer bekend dan de Banda zee zelf. Dat ontdekte Jamie ook in Laha. Het was de duikschool van een Zwitser waar ik voor het eerst een nachtduik nam. ’s Nachts zie je dingen die je overdag niet ziet. Er zijn mensen die speciaal voor die soorten naar Ambon komen en al ruim 20 jaar wachten om specifieke soorten te zien, die Jamie al in zijn tiende duik zag.

“Eeuwen oude plantages. Bomen van honderden jaren oud, dezelfde bomen waar de VOC rijk van is geworden. De geschiedenis en sporen van de VOC op de Banda-eilanden is duidelijk zichtbaar”

Welk stuk van Maluku zou je aanraden om te duiken voor Molukkers uit Nederland?
Nummer één is Ambon denk ik. Zeer toegankelijk en echt ‘worldclass’ duiken. Op nummer twee de Banda-eilanden. Van September tot December is het hamerhaai seizoen. Dit trekt veel duikers veelal grote groepen duikers uit Indonesië en duikers uit het buitenland. Naast de ‘jacht’ op hamerhaaien zijn er tientallen andere mooie locaties om de onderwaterwereld te verkennen. Wil je niet duiken, dan zijn er ook nog een tal van andere dingen te doen zoals Spice Tour op Banda Besar, wandelen door eeuwen oude plantages. Bomen van honderden jaren oud, dezelfde bomen waar de VOC rijk van is geworden. De geschiedenis en sporen van de VOC op de Banda-eilanden is duidelijk zichtbaar en wordt mooi geïllustreerd in een museum. Als je bovenin de Benteng Belgica staat en je kijkt om je heen, dan besef je pas hoe uitgedacht alles was. Je kunt alle uitgangspunten voor boten zien tussen de verschillende eilanden. Er was niks wat je niet zou kunnen zien aankomen. Het is door Portugezen gebouwd, later veroverd door de Nederlanders. Banda is erg bijzonder. Jamie kwam voor de zevende keer naar Ambon, maar ging voor het eerst naar Banda.

Jamie: Hoe kunnen zulke mini-eilandjes midden in de oceaan heel groen en idyllisch bestaan? En eigenlijk het moment dat je daar aankomt zie je eigenlijk meteen de klap van de geschiedenis van wat daar is gebeurd. Dat is voor mij echt een mindblowing. Het is iets van je hoort het wel maar daar zie je met eigen ogen wat het heeft gedaan. Alle koloniale huizen staan er, Nederlandse graven. Ze vinden met regelmaat VOC-muntjes in de grond. Ze leven op een stuk geschiedenis waar zoveel is gebeurd eeuwenlang.

“Veel leeftijdsgenoten wonen op een eiland en zijn academisch geschoold. Negen van de tien rijden ojek om geld te verdienen, maar het zijn slimme mensen met enorm veel potentie”

Erg inspirerend om te zien, te horen en te voelen hoe begaan jullie zijn met Maluku. Het voelt alsof jullie continu bezig zijn met de gedachte ‘Hoe kunnen we anderen laten inzien hoe mooi Maluku wel niet is?’
Jamie: Ik zei tegen een vriend op Ambon, Rico, dat ze de verhalen aantrekkelijker moet maken. Op Ambon komt er een ander soort toerist dan op Bali en dat vind ik mooi. Geen feestgangers, deze toeristen komen daar echt voor de natuur, duiken en de geschiedenis. Daar moet op worden ingespeeld. Dit kan beter en moet meer zichtbaar zijn voor een bezoeker. Wij zijn verhalenvertellers. Als Marketeer vind ik dit intrigerend. Er is daar zoveel te vertellen, maar het komt nog niet volledig tot zijn recht. Naast mijn familie en vrienden, zijn het ook de verhalen die mij steeds weer terugbrengen. Ik ben ook altijd onder de indruk van hoe creatief mensen zijn. De taal verandert sowieso continu. Je hebt nu ook een stichting in Nederland waar je je kunt aanmelden om online Maleis te leren. In de jaren dat ik bij TOM en TitanE heb gezeten ging het toch een beetje om traditionele manier van ontwikkelingssamenwerking. Mijn interesse is aan het verschuiven door de jaren heen. Veel leeftijdsgenoten wonen op een eiland en zijn academisch geschoold. Negen van de tien rijden ojek om geld te verdienen, maar het zijn slimme mensen met enorm veel potentie. De mensen die wel vertrekken naar de grote stad, worden kostwinners voor de familie. De voortgang en ontwikkeling van generatiegenoten op Maluku houdt mij al jaren bezig. Ik zie veel meer kansen in het internettijdperk en het aanleren van vreemde talen. Zo kunnen onze mensen zich op afstand ook internationaal relevant maken met een specifiek online beroep in een nichemarkt.

Bestel nu de ‘laatste’ gratis TIFA krant en wordt abonnee! Stuur ons een mail met uw naam en adres. Via social@tifamagazine.com  Verzendkosten zijn 3,50